فقهالحديث در آثار حديث شناسان شيعه
دکتر نهله غروي نائيني
دانشکده علوم انساني،دانشگاه تربيت مدرس
چکيده
احاديث در زمانها و مکانهاي مختلف و براي مخاطبان متفاوت صادر و توسط راويان گوناگون نقل شده است و دچار تغيير و تحريفهايي شده و چون از زمان نقل اولي? آنها چندين قرن گذشته است و راويان و صاحبان کتابها براي باب بندي کتابشان، احاديث را تقطيع کردهاند، پارهاي از قراين که شرايط زمان و مکان را تعيين ميکرده از بين رفته است. بنابراين براي حل تعارضات و تحريفات و اشکالها، دانشي که بتواند نقايص را حل و رفع کند ضروري است. اين دانش «مختلف الحديث» ناميده ميشود که خود بخشي از «فقه الحديث» است.
دقت در گفتار معصومين (ع) نشانگر توجه و اهتمام آن بزرگوار به حفظ حديث سالم است. ايشان براي تشخيص احاديث درست، راههايي را به پيروان خويش ارائه فرمودند. اين مقاله با بررسي برخي از منابع حديثي و فقهي اصلي شيعه ميخواهد نشان دهد که به رغم توجه عالمان به معناي حديث و اهتمام ايشان به از ميان بردن اختلاف و تعارضات، دقت و پژوهش بيش از پيش ضروري و اجتناب ناپذير است.
کليد واژهها: حديث، فقه، کتاب، متن.
مقدمه
فقه در لغت به معناي فهم دقيق و عميق و حديث به مفهوم چيز جديد و تازه، که در اصطلاح علماي اسلامي به معناي فعل و قول و تقرير معصوم است؛ پس فقه الحديث که ترکيب دو کلمه فقه و حديث ميباشد چنين تعريف ميشود: فهم عميق و درک استوار و شناخت ژرف از حديث. در اين مبحث متن حديث مورد توجه قرار گرفته و بررسي ميگردد.
معاصران معناي آن را متن شناسي حديث و تغييراتي از قبيل شرح لغات حديث و نقد متن حديث ناميدهاند (آغا بزرگ طهراني، 8/54).
بنابراين، فقه الحديث علمي است که در آن از حالات مختلف متون احاديث بحث ميکند و موضوع آن متون احاديث و غرض آن شرح واژهها و مشکلات آن و دسترسي به نتايج متون احاديث به منظور فهم صحيح و دقيق و عميق آنهاست.
از آن جا که در نقل حديث در طول تاريخ سهلانگاري شده و يا افرادي به سهو و يا به عمد احاديث را تغيير دادهاند، دقت در متن احاديث از اهمّ موضوعات است و درک صحيح حديث و فهم مقصود معصوم از بيان آن امري ضروري در احکام، اخلاق و مسائل مبتلا به ميباشد. همچنان که مجلسي اول (ره) در يکي از اجازاتش که به برترين شاگردانش داده، مينويسد: «آنچه مهم است پيشه کردن تقوا ست در مقام نقل حديث و صدور فتوا؛ از آن رو که جماعتي از اصحاب ما فراوان در نقل حديث سهل انگاري کردهاند و متون احاديث را به تصحيف و دگرگوني کشيدهاند و با آن که تصحيفات فراواني هم به وسيل? نسخهپردازان حديث پديد آمده است به اصول و امّهات اوليه مراجعه نکردهاند تا اغلاط آن را اصلاح کنند و در نتيجه بر اساس همان اغلاط و تصحيفات فتوا دادهاند» (مجلسي، 107/77).
اين مقاله در پي آن است تا نشان فقه الحديث را در آثار علماي شيعه بجويد و بيان کند که ايشان به دنبال ائمه معصومين (ع)، سعي داشتند که ملاکهايي براي تشخيص حديث درست از نادرست ارائه کنند.